واکاوی مسائل اجتماعی | مسأله اجتماعی اعتیاد

مسأله اجتماعی اعتیاد
علی نوری؛ مدرس دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی

به طور میانگین، در سراسر جهان از هر ۱۰۰ نفر، ۵ نفر معتاد به مواد مخدر هستند اما در ایران از هر ۸۰ نفر، ۵ نفر معتاد هستند که نشان دهنده جامعه ایران نسبت به میانگین جهانی است. از سویی اعتیاد به عنوان چهارمین بحران جهان پس از محیط زیست، تسلیحات اتمی و فقر قرار دارد. اعتیاد علل متعددی دارد که در ادامه به مهم ترین آنها اشاره می گردد:

– علل: (برای تمام گروه های سنی)
1.فردی: مشکلات روانی، کنجکاوی، ضعف اراده، فرار از زندگی تکراری، درمان، شخصیت نابه¬هنجار
2.خانوادگی: کمبود محبت، تبعیض بین فرزندان، آزادی بی حد، رفاه بی حد، فقر، نابه سامانی خانواده
3.علل اجتماعی: دردسترس بودن مواد، بیکاری، نابرابری، محیط و محله زندگی، گروه دوستان

– مهم ترین عوامل مؤثر برگرایش جوانان به موادمخدر:
1.ترغیب دوستان و همنوایی با آنان (۹۵% توسط دوستان آشنا شده اند)
2.کارکرد تسهیل کننده نهادهای اجتماعی (خانواده و دوستان)
3.سبک و شیوه زندگی
4.نیاز جامعه به سرخوشی
5.اختلال در فرآیند جامعه پذیری
6.ضعف کنترل و نظارت های غیررسمی
7.عدم دسترسی به امکانات گذران اوقات فراغت
8.استعداد اعتیادپروری جامعه
9.ضعف کنترل و نظارت های رسمی
10.پیش پنداشته ها
11.ضعف تصمیم گیری فردی
12.اعتیاد سایر اعضای خانواده
13.کنجکاوی
14.بی اطلاعی عمومی از عوارض

عوارض و علائم اعتیاد:
1. ناراحتی عصبی
2. بی اشتهایی
3. اضطراب
4. آب ریزش
5. ناراحتی عضلانی شدید
6. لاغری

– پیامدهای مصرف مواد مخدر: توهمات شدید روانی، رفتارهای پرخطرجنسی، قتل، خودکشی، وندالیسم.

– تقسیم بندی موادمخدرصنعتی:
1. توهم زاها : شامل LSD، اکتساسی، دی متیل تریتپامین DMT، فن¬سیکلیدین، گرد فرشته و . . .
2. محرک ها : ایجاد سرخوشی می کنند مانند آمفتامین ها، شیشه و کریستال
3. نارکوتیک ها : ضعف سیستم کنترل عصبی و تسکین درد مانند مرفین، کدئین، متادون، دمرول، هروئین و کراک

بیش ترین شیوع انواع مواد مخدر در ایران: 1. اکتساسی، ۲. شیشه ۳. کراک ایرانی

دیدگاههای مختلف درباره اعتیاد
1. نظریه آنومی (بی هنجاری) دورکیم : آنومی به معنای فقدان قانون است و به وضعیتی در جامعه گفته می شود که در آن هنجارهای اجتماعی نفوذ خود را بر فرد از دست می دهند. تغییر ارزش های سنتی به مدرن در جامعه ایران، ارزش هایی همچون رقابت، نفع شخصی، تجمل گرایی و مادی گرایی را ایجاد کرده است و زمینه را برای انواع انحرافات اجتماعی به وجود آورده است
2. نظریه معاشرت افتراقی (ساترلند)
براساس این نظریه، رفتار مجرمانه آموخته می شود و یادگیری در گروه های نخستین فرد به ویژه درگروه دوستان و همسالان رخ می دهد. سوء مصرف موادمخدر زمانی شروع می شود که معاشرت کجروانه بیش تر از معاشرت های معمولی اجتماعی افراد باشد.
3. نظریه کنترل شاد (CAP) استیون گلد :
در این نظریه، وضعیت شناختی فرد به عنوان محوری برای حرکت از مصرف تفننی به اعتیاد کامل مورد توجه است. مهم ترین نارسایی شناختی در افراد معتاد این باور است که امکان سازگاری با عوامل تنش زا وجود ندارد. بدیهی است¬که تنش موجب اضطراب می شود و معتاد برای مقابله با اضطراب به مواد مخدر روی می آورد. که به صورت موقتی اضطراب او را از بین می برد و حالتی از سرخوشی و خوشحالی را نیز ایجاد می کند. در این حالت، هیچ خواسته ای ناممکن نیست، بنابراین این موادکاری برای معتادان انجام می دهند که خود از انجام آن عاجزند. اما این حال خوب خیلی زود از بین می رود و باردیگر احساس اضطراب و ناتوانی برای مقابله آن به سراغ فرد می آید. فرد مجبور می شود برای رهایی از آن دوباره به مواد پناه می برد و از یک مصرف کننده تفننی به یک معتاد تبدیل شود.
تعریف اعتیاد :
عبارت است از وابستگی به موادی که تکرار مصرف آن با کمیت مشخص و در زمان های معین از نظر مصرف کننده ضروری است و باعث ایجاد وابستگی فکری یا جسمی می شود.
موادمخدر صنعتی : دسته ای از مخدرها هستند که منشأ طبیعی ندارند و طی فرآیندهای پیچیده شیمیایی و در لابراتورهای صنعتی ساخته می شوند.
آمار جالب توجهی از برخی پژوهش ها استخراج گردیده است که به برخی از آنها اشاره می شود :
– ۷۰درصد جوانان معتاد بیان کرده اند که خیلی کم توسط رسانه ها با عوارض مواد مخدر آشنا شده اند.
– ۹۵درصد جوانان معتقد بودند که برای اولین بار توسط دوستانشان با موادمخدر آشنا شده اند.
– ۶۰درصد درخانه، مهمانی های فامیلی و پارتی ها با مواد آشنا شده اند و ۷۰درصد خانواده ها پس از ۶ ماه از اعتیاد فرزند خود مطلع شده اند که نشانه ضعیف بودن نظارتهای غیررسمی است.

– استفاده بسیارکم از سینما و تئاتر، باشگاه های ورزشی، کتابخانه و فرهنگسرا، رستوران، کافی شاپ و مسافرت با اعتیاد رابطه دارد.
– دسترسی آسان به موادمخدر آمار اعتیاد را افزایش می دهد.
– عدم کنترل و نظارت های رسمی : بیش از ۶۰درصد جوانان اعلام کردند که تاکنون به دلیل اعتیاد به مواد دستگیر نشده اند.
– بیش از ۶۰درصد جوانان پیش از اعتیاد فکر می کردند که مصرف مواد سبب سرخوشی و شادابی و افزایش نیروی جنسی آنان می شود.
– ۷۵ درصد معتادان برای تصمیم به ترک مواد دچار مشکل هستند.
– ۴۵درصد جوانان گفته اند که در بین اعضای خانواده آنان فرد دیگری هم به موادمخدر اعتیادداشته است.
– ۶۰درصد از معتادان کنجکاوی را از دلایل گرایش به موادمخدر دانسته اند.
– ۷۵درصد جوانان معتاد از عوارض اعتیاد به موادمخدر صنعتی بی اطلاع بودهاند.

راهکارهای پیشگیری
1. درسطح خرد :
– ایجاد و تقویت مراکز مشاوره
– آموزش خانواده ها
– حمایت از بیماران روانی
– عدم شرکت خانواده در مهمانی هایی که موادمخدردرآن مصرف می شود.
– ایجاد سرگرمی های مثبت و سازنده
– عضویت جوانان در فعالیت های مختلف هنری، فرهنگی
– آموزش همگانی جهت تقویت عزت نفس
– از بین بردن تصورات باطل در خانواده ها : مانند آرام بخش بودن موادمخدر
– مراقبت های ویژه از افرادی که به لحاظ روحی و شخصیتی آمادگی بیش تری دارند.
– شناسایی افراد دارای شخصیت نامتعادل
– تربیت فرزندان با شخصیت برون گرا و فعال
2. درسطح میانی (خانواده ):
1. بهبود ارتباط با فرزندان
2. انتخاب مشاور برای خانواده
3. تقویت روحیه گذشت و دوری از مشاجره
– حمایت و پشتیبانی مادی و معنوی
– برآورده نکردن تمام خواسته های فرزندان
– تذکردادن عیوب فرزندان
– عدم تبعیض بین فرزندان
– نظارت بر وضعیت تحصیلی و کنترل مصرف پول
– حمایت از خانواده های فقیر توسط دولت
3. در سطح کلان (جامعه)
– روحیه امر به معروف و نهی از منکر
– ایجاد زمینه اشتغال، فرهنگ، کنترل مرزها
– توجه به امکانات مناطق محروم
– کنترل عرضه
– جداسازی معتادان در زندان
– آگاهی به جامعه و خانواده ها
– بیان عواقب اعتیاد، نمایش فیلم هایی در زمینه دوستی های نامناسب

انواع تبیین ها درباره اعتیاد
1. تبیین های روان شناختی:
اگر رشد روانی فرد همراه با رشد جسمی او اتفاق نیفتد و شخصیت فرد تکامل پیدا نکند او در معرض انواع بیماری ها و اختلالات روانی قرار می گیرد و به فردی بی اراده، تلقین پذیر و بی عاطفه تبدیل می شود. در نتیجه در معرض انواع کجروی قرار می گیرد که اعتیاد نیز یکی از آنهاست. در این وضعیت امکان سازگاری فرد با محیط کاهش می یابد و زمینه اعتیاد فراهم می گردد.

۲. تبیین های زیست شناختی
– اختلالات بدن
– تبیین های ژنتیک : پشت خمیده و دندان های غیرعادی، دید بسیارقوی و علاقه مندی شدید به خونریزی، عدم تغییر رنگ در موقع هیجان و شرم، داشتن خصوصیات معکوس جنسی، بی تفاوتی در مقابل درد، احساس پیری در جوانی

۳. تبیین های جامعه شناختی :
1-۳.نظریه نابسامانی اجتماعی مرتن
2-۳.نظریه کنترل اجتماعی (هیرشی)
-کنترل فردی : اعتماد به نفس و عوامل فردی
– کنترل اجتماعی: وابستگی به نهادهای اجتماعی مانند خانواده، دین، سیاست، آموزش

ادامه دارد …